خلاصه دروس علوم چهارم دبستان همراه با سوال وجواب

بخش 3 - گياهان، موجودات پر ارزش

گياهان موجودات پر ارزشي هستند كه هم غذاي خودشان را مي سازند و هم منبع اصلي غذاي جانوران و انسان مي باشند. آدميان نخستين، ريشه، برگ، ميوه و دانه هاي خوراكي را جمع مي كردند و مي خورند. بعدها انسان مي انديشيد كه مي تواند گياهان مفيد را پرورش دهد. پس كار كشاوري يعني پرورش دادن گياهان مفيد.
شخم زدن:
كشاورزان از هزاران سال پيش تاكنون زمين را براي كاشتن، شخم مي زنند. در ابتدا اين كار با دست انجام مي شد. بعدها از گاو و اسب استفاده شد. امروزه تراكتور جاي جانوران را گرفته است.
آب دادن:
به جهت وجود آب كم در ايران، كشاورزان براي صرفه جويي در مصرف آب، گياهاني را مي كارند كه با كمك آب باران و برف رشد كرده و محصول دهند و نياز به آبياري نداشته باشند. به اين گونه كشاورزي ديم كاري مي گويند؛ مانند كشت گندم.
از بين بردن علف هاي هرز:
علف هاي اضافي كه در لابه لاي گياهان كاشته شده مي رويد. علف هاي هرز گفته مي شود. از بين بردن اين علف ها كار زيادي مي طلبد.
مبارزه با آفت ها:
بعضي از حشرات كه گياه خوار هستند دسته جمعي به مزرعه ها حمله مي كنند و قسمتي از محصول را مي خورند. براي دفع حشرات مزاحم يا آفت ها، مواد حشره كش ساخته شده است. به دليل اينكه مواد سمي هستند. دانشمندان از جانوراني مانند عنكبوت يا سوسك بهره مي گيرند.

محصولات گوناگون:

بعضي از محصولات مانند گندم در بيشتر استان ها به عمل مي آيد. اما بعضي محصولات ديگر مانند خرما، برنج و انگور در بعضي مناطق رشد مي كنند. مثلاً برنج در جايي به دست مي آيد كه آب فراوان داشته باشد و خرما در آب و هواي گرم به دست مي آيد.
نوشيدني ها:
بعضي از گياهان به صورت دم كرده و نوشيدني مصرف مي شوند مانند چاي، و قهوه؛ و بعضي از محصولات ديگر را براي خوش طعم كردن غذا استفاده مي كنيم مانند انواع ادويه ها كه بيشتر در كشورهاي گرم و مرطوب به دست مي آيد.
داروها:
مردم از زمان هاي دور، بعضي گياهان را به دليل اثرات داروئي آنها مصرف مي كردند. مانند خاكشير يا دانه به. امروزه هم از گياهان دارويي استفاده هاي بسياري مي شود.
رنگ ها:
گياهان در صنايع رنگرزي هم استفاده مي شوند. رنگرزي در استان هايي كه قاليبافي دارند رواج دارد كه براي رنگ كردن پارچه يا پشم به كار مي رود.
از چوب براي تهيه ميز، تخته، پنجره و ساير وسايل استفاده مي كنند.
پرسش هاي بخش 3:

1 - كار مبارزه با آفت ها، هميشه و در همه دوران زندگي آنها مؤثر است.

درست
نادرست

2- بيشتر كشاورزان براي شخم زدن زمين هاي پهناور از تراكتور استفاده مي كنند.

درست
نادرست

3- كار كشاورزي يعني پرورش دادن گياهان مفيد

درست
نادرست
4- پرندگان كوچك در خوردن حشرات مزاحم و آفت ها مؤثر هستند.

درست
نادرست
پررسش هاي تشريحي:

1-وقتي مي خواهيم زمين را براي كاشتن آماده كنيم ابتدا چه عملي را انجام مي دهيم؟

ابتدا زمين را شخم مي زنيم.
2- براي كاشت يك گياه بايد چه كاري انجام داد؟

ابتدا بايد زمين را براي كشت آماده كرد و شخم زد. بعد دانه ها را پاشيد و سپس زمين را آبياري كرد. مرحله بعدي در آوردن گياهان هرز از داخل زمين است تا زماني كه به رشد كامل خود برسد.

3- اصلي ترين غذاي انسان را چه گياهاني تشكيل مي دهند؟

گندم، برنج، سيب زميني
4- ياد گرفتن كشاورزي چه اثري در زندگي انسان داشت؟

توانست محصول بيشتري توليد كند و براي زمستان خود غذا ذخيره كند. ديگر مجبور نبود تمام قسمت هاي گياه را بخورد. بلكه از هر گياهي قسمت هاي مفيد را مي خورد.
5- آيا استفاده زياد از تراكتور براي زمين هاي كشاورزي پهناور مضر است؟

بله. چون تراكتور عميقاً جاي خاك را عوض مي كند و خاك هاي سطح رويي كه مواد غذايي بيشتري دارند به سطح زيرين انتقال پيدا مي كنند. استفاده زياد از تراكتور براي زمين مفيد نيست.

6- كدام محصول را حتماً بايد با كشت آبي زياد نمود؟

برنج
7- چه محصولاتي در ناحيه كوهستاني بيشتر رشد مي كنند؟

گردو، بادام، درختان ميوه

8- ادويه در چه نوع آب و هوايي به دست مي آيد؟

گرم و مرطوب
9- چه گياهاني را مي شناسيد كه مصرف دارويي و رنگرزي دارند؟

دارويي: اوكاليپتوس، گل ختمي، گل بنفشه، نعناع
رنگرزي: حنا، گردو، انار، پوست پياز، روناس

بخش 4 - جانوران بي مهره

دانستيد كه جانوران را به دو دسته مهره داران و بي مهرگان تقسيم مي كنيم.
جانوران مهره دار:
مانند ماهي ها، دوزيستان، پرندگان و غيره كه بدنشان داراي اسكلت از جنس استخوان است.
جانوران بي مهره:
جانوراني هستند كه در بدنشان اسكلت استخواني وجود ندارد. بي مهرگان دسته بزرگي از جانوران را تشكيل مي دهند مانند مرجان ها، نرم تنان، خارتنان و حشرات و …
كرم ها و بند پايان:
گروه كرم ها و بندپايان گروه بسيار بزرگي از بي مهرگان هستند كه دانشمندان آنها را به طبقات كوچك تر تقسيم كرده اند. كرم ها از لحاظ شكل به سه گروه تقسيم مي شوند:
1- كرم هاي پهن
2- كرم هاي لوله اي
3- كرم هاي حلقوي
كرم هاي پهن :
مانند كرم كدو، بدنشان از قطعه هاي پهن تشكيل شده است. يك نوع از كرم كدو در روده انسان زندگي مي كند و به اين موجود كه غذاي مورد نياز خود را از بدن موجود زنده ديگر مي گيرد، انگل مي گوئيم.
كرم هاي لوله اي :
مانند آسكاريس بدن باريكي دارند. كرم آسكاريس در داخل روده انسان زندگي مي كند و در همانجا تخم ريزي مي كند. تخم ها همراه مدفوع از روده خارج شده و محيط را آلوده مي كنند. تخم آسكاريش از راه سبزيجات نشسته و آب آشاميدني آلوده به بدن منتقل مي شوند.
يكي ديگر از كرم هاي لوله اي انگل كرمك است. كرمك در انتهاي لوله گوارش كودكان رشد مي كند و باعث خارش شديد مي شود.
كرم هاي حلقوي :
بدن اين كرم ها از حلقه هاي زيادي درست شده است. مانند كرم خاكي. اين كرم براي يافتن غذا در خاك حركت مي كند و براي باغچه و زمين كشاورزي مفيد است زيرا خاك را جابه جا مي كند و هوا را به ذرات خاك مي رساند.
بندپايان:
بندپايان شامل حشرات، عنكبوت ها، خرچن گها و هزارپاها مي باشند. نمونه هايي از بندپايان در جنگل، دريا و حتي خانه ها يافت مي شود مانند مورچه، پروانه، خرچنگ، هزارپا و … بندپايان فراوان ترين گونه جانوران بي مهره هستند.
حشرات 6 پا دارند. عنكبوت ها 8 پا دارند. بعضي سمي و بعضي غير سمي اند. خرچنگ ها در آب زندگي مي كنند پوشش خارجي بدن آنها سفت است. بعضي خرچنگ ها خوراكي هستند. هزارپاها بعضي علف خوار و بعضي گوشتخوارند. هزارپاي گوشتخوار، سمي است.

پرسش هاي بخش 4

جالي خالي را با كلمات مناسب پر كنيد:
1- به جانوراني كه در بدن آنها اسكلت استخوان وجود نداشته باشد بي مهره مي گويند.
2- به موجود زنده اي كه غذاي خود را از بدن موجود زنده ديگر مي گيرد انگل مي گويند.
3- نرم تنان در گروه جانوران بي مهره قرار دارند.
4- هشت پا يك جانور بي مهره دريايي است كه به گروه بزرگ تر بي مهرگان تعلق دارد و به گروه كوچك تر نرم تنان.
5- عروس دريايي بي مهره اي از جنس مرجان ها است.
6- حشرات بدنشان از 3 قسمت سر و سينه و شكم تشكيل شده، 2 شاخك و 6 پا دارند.
7- كرم كدو از نوع كرم هاي پهن و كرم خاكي از نوع كرم هاي حلقوي است.
پرسش هاي تشريحي:
1- چه تفاوت مهمي در ميان جانواران مهره دار و بي مهره وجود دارد؟

جانوران مهره دار داراي اسكلتي از جنس استخوان هستند و جانوران بي مهره در بدن خود فاقد اين اسكلت استخواني مي باشند.
2- بدن بي مهرگان ساده تر است يا مهره داران؟

بي مهرگان
3- انواع گروه هاي بي مهرگان را نام ببريد؟

اسنفج ها، مرجان ها، نرم تنان، خارتنان، كرم ها، بندپايان
4- مرجان ها چه شباهت هايي با اسفنج ها دارند؟

هردو گروه در كف درياها زندگي مي كنند و بعضي از گونه هاي هر يك حركت دارند.
5- تخم كرم كدو چگونه از گاو به انسان منتقل مي شود؟

مدفوع آلوده انسان علف هايي را كه گاو مي خورد آلوده مي كند و تخم كرم در بدن حيوان به نوزاد تبديل مي شود و زنده مي ماند و با خوردن چنين گوشتي نوزاد كرم كدو به انسان و روده او منتقل شده تبديل به كردم كدو مي شود.
6- كرم آسكاريس چه مي خورد؟

غذاي گوارش يافته را مي خورد.
7- فرق پوشش بدن حلزون با بدن صدف چيست؟

پوشش بدن حلزون حفره اي است و پوشش بدن صدف دوكفه اي است.
8- حشرات چه خصوصيات مشتركي دارند؟

همگي 6 پا و 2 شاخك دارند و بدنشان از سه قسمت تشكيل شده است.
9- كدام گروه از بي مهرگان به هيچ گروه ديگري شبيه نيستند؟

خارتنان
10- چند نوع از خارتنان را نام ببريد؟

توتيا و ستاره دريايي
11- اگر قبل از مصرف سبزي آن را ضد عفوني نكنيم، كدام بيماري انگلي در انتظار ماست؟

به انگل آسكاريس مبتلا مي شويم.
12- يك نوع خرچنگ خوراكي را نام ببريد؟

ميگو

بخش 5 - مخلوط ها

مخلوط چگونه تشكيل مي شود؟
وقتي دو يا چند ماده مختلف با يكديگر به ترتيبي بياميزند كه ما بتوانيم آنها را از هم جدا كنيم و هر ماده اي خاصيت خود را حفظ كند، مخلوط تشكيل شده است.
در مخلوط ممكن است مواد مخلوط شونده همگي جامد، مايع و يا گاز باشند، يا يكي از مواد جامد و ديگري مايع باشد مثل نمك و آب كه مخلوط آب نمك درست مي كنند.
هواي اطراف ما كه گازي شكل است مخلوطي از گازهاي مختلف است. بسياري از خوراكي ها نيز به صورت مخلوط مصرف مي شوند.
در يك مخلوط، هر ماده تمام خاصيت هاي خود را حفظ مي كند.
مخلوط هاي يكنواخت (محلول):
وقتي يك حبه قند را در آب مي اندازيد، ذره هاي قند از هم جدا مي شوند و در بين ذره هاي آب قرار مي گيرند و مخلوط يكنواخت درست مي كنند. در نتيجه قند در آب حل مي شود. به اين نوع مخلوط، محلول مي گوئيم.
ماده حل شونده و ماده حلال:
اگر يك قاشق شكر را در آب بريزيد و هم بزنيد، شكر در آب حل مي شود. در اين محلول به شكر ماده حل شونده و به آب ماده حل كننده يا حلال مي گويند. محلول شكر در آب يك محلول جامد در مايع و محلول الكل در آب محلول مايع در مايع است.
در محلول ها، ماده حل شده، خود به خود از حلال جدا نمي شود.

پرسش هاي بخش 5

1- كداميك از مخلوط هاي زير محلول است؟
روغن در آب
نفت و آب
نمك و آب
نشاسته و آب
2- كداميك از مخلوط هاي زير محلول مايع در مايع است؟
آب و روغن زيتون
آب و آبليمو
آب و نشاسته
آب و اكسيژن
3- آب داغ چه نوع محلولي است؟
جامد در مايع
مايع در مايع
جامد در جامد
گاز در مايع
4- بهترين راهي كه مي توانيم بفهميم يك مخلوط، محلول است يا نه چيست؟
جوشانيدن
از صافي رد كردن
بي حركت در جايي قرار دادن
باهم زدن
5- در ليوان شير يك حبه قند انداختيم و هم زديم در اين محلول به شير چه مي گويند؟
حلال
حل شونده
مخلوط
محلول
پرسش هاي تشريحي:

1- مخلوط چيست؟

وقتي دو يا چند ماده با هم بياميزند و ما بتوانيم به راحتي آنها را جدا كنيم آن مواد با هم مخلوط شده اند، در مخلوط، مواد خواص خود را از دست نمي دهند.
2- آيا مي توانيم روغن مايع و آبليمو را مايع در مايع بدانيم؟ چرا؟

خير، زيرا اين دو مايع در يكديگر حل نمي شوند و مايع در مايع يك نوع محلول است.
3- به ماده اي كه مواد ديگر را در خود حل مي كند چه مي گويند؟

حلال
4- چگونه مي فهميم دو ماده مايع كه با هم آميخته شده اند مخلوط هستند يا محلول؟

در صورتي كه دو مايع به طور يكنواخت ديده شوند و پس از مدتي كه ساكن مي مانند از هم جدا نشوند، محلول هستند و اگر يك مايع در مايع ديگر به صورت معلق ديده شود، مخلوط است كه پس از ساكن ماندن به تدريج از هم جدا مي شوند.
5- مخلوطي نام ببريد كه از دو ماده جامد تشكيل شده باشد؟

شكر و عدس، نخود و لوبيا
6- مخلوطي از يك ماده جامد و يك مايع نام ببريد كه محلول نباشد؟

شن و آب
7- هوا يك مخلوط است يا تركيب؟

مخلوط است.
8- در يك محلول آب شيرين آيا مزه سطح مايع با ته مايع با هم فرق دارد؟چرا؟

نه، زيرا ذره هاي قند به آرامي از هم جدا شده و در بين ذره هاي آب قرار گرفته و مخلوط يكنواختي به دست آمده يعني قند در آب حل شده.
9- در محلول مواد چگونه پراكنده مي شوند؟

به طور يكنواخت پراكنده مي شوند.
10- آيا در محلول همه موادي كه وجود دارند ديده مي شوند؟

خير، ماده حل شونده ديده نمي شود.
11- چرا در هوا هيچ يك از مواد تشكيل دهنده را نمي بينيم؟

زيرا همگي گاز هستند.

بخش 6 - نور و بازتابش

نور انرژي است كه به كمك آن مي توانيم اجسام را ببينيم. به موادي كه از خود نور توليد مي كنند چشمه نور مي گوئيم. نور از همه اجسام عبور نمي كند. اما اجسامي مانند شيشه، آب و هوا نور را از خود عبور مي دهند كه به آنها شفاف مي گوئيم.
اما اجسامي كه نور را از خود عبور نمي دهند، مانند چوب و سنگ اجسام كدر ناميده مي شوند. هرچه سطح يك جسم هم صاف تر باشد، باز تابش نور آن هم بيشتر است.
تصوير هر جسم در آينه تخت اندازه همان جسم است. اگر نور به آينه برخورد كند، باز مي گردد كه به اين پديده بازتابش نور مي گوئيم. هر چه زاويه بين دو آينه تخت كمتر شود، تعداد تصاوير بيشتر است. نور در هنگام برخورد به آينه صاف، بازتاب منظم دارد و در صورت برخورد به سطح ناصاف مثل مقوي، بازتابي نامنظم دارد. وقتي نور به جسمي بر مي خورد، قسمتي از آن باز مي گردد و به چشم ما بر مي گردد و همين نور بازتاب شده باعث ديدن آن جسم توسط ما مي شود.
جسمي كه به رنگ سياه باشد، نور را تقريباً بازتاب نمي دهد. با آينه مي توانيم تصوير چيزهايي را كه به طور مستقيم نمي توانيم ببينيم را مشاهده كنيم. مانند راننده اتومبيل كه به كمك آيند پشت خود را مي بيند.
آينه ها بر سه نوع هستند :
1- آينه تخت
2- آينه فرو رفته
3- آينه بر آمده
در آينه فرو رفته تصوير بزرگ تر از جسم و در آينه برآمده تصوير كوچك تر از جسم منعکس مي شود.
در زيردريائي ها براي ديدان اجسام در سطح آب از چشم زيردريايي استفاده مي كنند، كه پريسكوپ نام دارد.
كوره آفتابي هم وسيله اي است كه از يك آينه فرو رفته بسيار بزرگ تشكيل شده است و براي استفاده از انرژي گرمايي خورشيد به كار مي رود. تصوير ما در درون يك قاشق به صورت وارونه و كوچك تر از خودمان مي افتد و تصوير ما در پشت قاشق مستقيم و بزرگ تر به نظر مي رسد.

پرسش هاي بخش 6

1- در كداميك از مكان هاي زير آينه بر آمده استفاده مي كنند؟

خياطي
آرايشگاه ها
سرپيچ هاي جاده ها
كوره آفتابي

2 - كداميك از موارد زير در بازتابش نور مؤثر نيست؟

صافي اجسام
زبري اجسام
كلفتي اجسام
رنگ اجسام
3 - در كداميك از مواد زير نور عبور نمي كند؟

هوا
آب
آينه
شيشه

4 - در پريسكوپ از چه آينه اي استفاده مي شود؟

تخت
فرورفته
برآمده
كروي
5- هر قدر زاويه بين دو آينه را بازتر كنيم تعداد تصويرها ….... مي شود.

بيشتر
كمتر
تفاوتي ندارد
بزرگ تر
6 - كوره آفتابي به چه منظور ساخته مي شود؟

براي گرم كردم محيط
براي تفريح و سرگرمي
براي بهتر ديدن خورشيد
براي استفاده از انرژي گرمايي خورشيد

پرسش هاي تشريحي:
1- نور چيست؟ و چه خواصي دارد؟

يك نوع انرژي است كه حركت مي كند و موجب ديدن اجسام مي شود.
2- بازتابش نور چيست؟

وقتي نور به جسمي برخورد مي كند و برگشت پيدا مي كند، به اين پديده بازتابش نور مي گوئيم.
3- چه اجسامي پس از بازتابش نور، تصوير توليد مي كنند؟

اجسامي كه سطح آنها صاف است مثل آينه و فلزات براق. در آب و شيشه هم تصوير ايجاد مي شود.
4- جسمي در فاصله 20 سانتي متري آينه قرار دارد. فاصله جسم تا تصوير چقدر است؟

فاصله جسم تا تصوير دو برابر فاصله جسم تا آينه است يعني 40 سانتي متر.
5- وقتي آينه به صورت فرو رفته باشد، چه تغييري مي كند؟ و براي چه كارهايي از آينه فرو رفته استفاده مي شود؟

تصوير بزرگ تر مي شود. وقتي بخواهند تصوير را بزرگ تر نشان دهند مثل عمل جراحي

7- براي افزايش نور و گرما از چه نوع آينه اي استفاده مي كنيم؟

آينه فرو رفته
8- براي آنكه جسمي ديده شود چه شرايطي لازم است؟

بايد نور به طور كامل بازتاب نمايد

9- در گذشته انسان ها چگونه تصوير خود را مي ديدند؟

در سنگ هاي صاف و صيقلي

بخش 7 - الكتريسيته

انرژي الكتريسيته، انرژي است كه براي نور، حركت، گرما و روشنايي ايجاد مي كند. از انرژي الكتريسيته در وسايلي مانند پنكه، شوفاژ، اطو، سماور برقي، لامپ، پلوپز و چرخ گوشت استفاده مي كنيم. ما حتي از الكتريسيته صدا نيز توليد مي كنيم. وقتي شما زنگ در را به صدا در مي آوريد، در اثر حركت سريع و پيوسته الكتريسيته، اين انررژي به صدا تبديل شده است.
مدار الكتريكي چيست؟
وقتي لامپ خانه را روشن مي كنيد با استفاده از كليد برق، الكتريسيته را به داخل لامپ مي فرستيد و روشنايي ايجاد مي شود و يا قسمتي سيم و لامپ را به باتري متصل مي كنيم، الكتريسيته از باتري به وسيله سيم جاري مي شود و پس از روشن كردن لامپ از سيم ديگري به باتري باز مي گردد و اين خود يك مدار الكتريكي است.
رسانا و نارسانا:
چيزهايي مثل ميخ آهني و سيم مسي كه الكتريسيته از آنها مي گذرد رسانا نام دارند. به چيزهايي مثل چوب، پلاستيك و شيشه كه الكتريسيته از آنها نمي گذرد نارسانا نام دارد.
مدار متوالي و مدار موازي:
وقتي مدار بسته شود، الكتريسيته جاري مي شود. در اين صورت وقتي مي خواهيم دو لامپ را به يك باتري وصل کنيم و دو لامپ هم به يكديگر وصل شوند، در اين صورت مي گوئيم لامپ ها به صورت متوالي بسته شده اند. در بستن متوالي جريان، برق ابتدا از يك لامپ عبور مي كند و سپس به لامپ ديگر مي رود.
اگر بخواهيم قطب مثبت و منفي را به هر دولامپ وصل كنيم هر لامپ جداگانه به دو سر باتري وصل مي شود. در اين صورت لامپ ها به صورت موازي بسته شده اند. به اين ترتيب جريان برق همزمان به هر دو لامپ وارد مي شود و نور ضعيف تر به چشم مي رسد.
به هم بستن باتري ها:
مي توانيم با استفاده از دو يا چند باتري مدار الكتريكي تشكيل دهيم. در اين صورت چون مقدار الكتريسيته بيشتري جاري مي شود، نوري كه لامپ ايجاد مي گردد بيشتر مي شود.

پرسش هاي بخش 7

1- كداميك از وسايل زير رسانا است؟

چوب
فرش
پتو
آهن

2- كداميك از اجسام زير نارسانا است؟

بدن انسان
آهن
چوب خيس
پلاستيك
3- اگر در منزل شما لامپ آشپزخانه بسوزد، بقيه لامپ ها:

خاموش مي شوند
روشن مي مانند
مي سوزند
پر نورتر مي شوند
4- در كداميك از وسايل زير از انرژي الكتريسيته براي توليد گرما استفاده مي شود؟

جارو برقي
ريش تراش
تلويزيون
پلوپز
5- در كداميك از وسايل زير الكتريسيته به حركت تبديل مي شود؟

همزن برقي
چراغ مطالعه
اتو
سماور برقي
پرسش هاي تشريحي:

1- الكتريسيته چگونه جريان مي يابد؟

وقتي مدار بسته باشد
2- به چه اجسامي رسانا مي گوئيم؟

اجسامي كه جريان الكتريسيته از اين اجسام عبور كند مانند سيم مسي و آب.
3- چه موادي نارسانا هستند؟

به اجسامي كه جريان الكتريسيته از آنها عبور نكند، مواد نارسانا گفته مي شود مانند چوب.
4- مدار چگونه تشكيل مي شود؟مدار به چند طريق بسته مي شود نام ببريد؟

وقتي الكتريسيته جريان پيدا كند. در صورتي كه مدار ساده نباشد به دو طريق موازي و متوالي بسته مي شود.
6- در چه صورت، مدار در لامپ نور بيشتري توليد مي كند؟

وقتي مدار به صورت متوالي بسته مي شود نور اولين لامپ بيشتر و دومي كمتر مي شود. در موازي نور هردو لامپ يكسان و كمتر مي شود.
7- آيا براي سيم كشي منزل مي توان از مدار متوالي استفاده كرد؟ چرا؟

خير چون در اين صورت با سوختن يا قطع كردن جريان در يك وسيله الكتريكي، ساير وسايل الكتريكي نيز خاموش مي شوند.
8- فرق مدار بسته و باز چيست؟

در مدار بسته الكتريسيته جاري مي شود و در مدار باز الكتريسيته قطع مي شود.
9- كليد چه اثري در تشكيل مدار دارد؟

كليد مدار را قطع و وصل مي كند.
10- در اسباب بازي ها و راديو ها، باتري ها را چگونه قرار داده اند؟

قطب منفي به مثبت و قطب مثبت به منفي

بخش 8 - آهن ربا

آهن ربا قطعه اي است كه ذرات آهن و فولاد را به خود جذب مي كند. به آهنربا مغناطيس هم مي گوئيم. مي توان گفت هر جسمي كه خاصيت آهن ربايي داشته باشد داراي خاصيت مغناطيسي است.
كره زمين نيز داراي دو قطب اصلي شمال و جنوب است كه براي تشخيص اين قطب ها قطب نما ساخته شده و جهت يابي مي كنند.
هر آهن ربا دو سر دارد كه به هر يك از سرهاي آن قطب گفته مي شود. قطبي از آهن ربا كه به سمت شمال قرار مي گيرد قطب شمال ناميده مي شود كه با علامت N نمايش داده مي شود. قطب ديگر آهن ربا كه به سمت جنوب قرار مي گيرد، قطب جنوب ناميده مي شود كه باعلامت S مشخص مي شود.
كره زمين در اطراف خود ميدان مغناطيسي وسيعي توليد مي كند و عقربه قطب نما كه خود خاصيت آهنربايي دارد، در ميدان مغناطيسي زمين خود به خود در جهت شمال و جنوب كره زمين مي ايستد.
هرگاه قطعه اي آهن را از يك جهت به آهنربايي بكشيم، قطعه آهني نيز آهن ربا مي شود.
وقتي ذرات ريز آهن يا سنجاق هاي ريز جذب آهن ربا مي شوند مشاهده مي كنيم که دو سر آهن ربا مقدار بيشتري آهن يا سنجاق به خود جذب نموده اند.
اگر دو آهن ربا را به هم از طرف قطب هاي هم نام آنها (مثلاً قطب S) به هم نزديك كنيم به يكديگر جذب نمي شوند و بر عكس اگر از طرف دو قطب غير همنام (مثلاً S و N) به هم نزديك شوند، همديگر را جذب خواهند كرد.
آهن رباي الكتريكي:
قطعه سيم روكش دار را دور يك ميخ ببنديد و دو سر سيم را به دو سر يك باتري وصل كنيد. حالا اگر ميخ هاي كوچك يا براده هاي آهن را به ميخ نزديك كنيم جذب ميخ مي شوند. به اين ميخ كه خاصيت آهن ربايي پيدا كرده آهن رباي الكتريكي مي گوئيم.
هرچقدر مقدار سيم ها بيشتر باشد، آهن رباي قوي تري درست مي شود و در صورت قطع جريان برق ميخ. خاصيت آهن ربايي را از دست مي دهد. با كمك آهن رباي الكتريكي مي توان قطعات بزرگ آهني را جابه جا كرد مانند جرثقيل.

پرسش هاي فصل 8

جاي خالي را با كلمات مناسب پر كنيد.
1- هر آهن ربا 2 قطب دارد.
2- قطب شمال آهن ربا را با علامتNنشان مي دهند.
3- در آهن ربا قطب هاي همنام يكديگر را جذب نمي كنند.
4- قطب شمال آهن ربا، قطب جنوب آهن رباي ديگر را جذب مي كند.
5- اگر سرهاي دو آهن ربا قطب N و S باشند، در صورت نزديك شدن به هم، يكديگر را جذب مي كنند.
6- عقربه قطب نما خود يك آهن رباست.
7- به كمك سيم، باتري و ميخ مي توان آهن رباي الكتريكي ساخت.
پرسش هاي تشريحي:
1- با در نظر گرفتن شمال و جنوب كره زمين عقربه قطب نما چگونه قرار مي گيرد؟

2- دو قطب آهن ربا هميشه رو به كدام سمت مي ايستد؟ چرا؟

رو به شمال و جنوب كره زمين، چون در ميدان مغناطيسي كره زمين تحت خاصيت آهن ربايي زمين قرار مي گيرند.
3- وقتي دو قطب غير همنام را به هم نزديك مي كنيم چه اتفاقي مي افتد؟

همديگر را جذب مي كنند.
4- چه قسمت هايي از آهن ربا، آهن بيشتري را به خود جذب مي كند؟

دو سر آهن ربا
5- چگونه مي توان آهن رباي الكتريكي قوي تري ساخت؟

با افزايش سيم پيچ ها
6- چند وسيله نام ببريد كه در آنها آهن رباي الكتريكي به كار رفته باشد؟

جرثقيل، زنگ اخبار خانه ها و …
7- از قطب نما براي انجام چه كاري استفاده مي شود؟

براي تشخيص قبله و تعيين جهت هاي اصلي شمال و جنوب
8- جرثقيل الکتريکي چگونه كار مي كند؟

وقتي اهرم جرثقيل خاصيت آهن ربايي پيدا مي كند، قطعات بزرگ آهني را جابه جا مي كند.
9- چگونه به كمك يك آهن ربا كه قطب هايش معلوم است قطب هاي آهن رباي ديگر را مي شناسيم؟

معلوم غيآهن ربا را به آهن ريايي كه قطب هايش معلوم است نزديك مي كنيم اگر جذب هم شوند قطب ها با قطب آهن رباي همنام است.

بخش 9 - سنگ ها

سنگ ها ازجمله موادي هستند كه در همه جاي كره زمين وجود دارند. روي زمين، در رودخانه ها، كوه ها و كف درياها و داخل زمين هم سنگ وجود دارد. سنگ ها انواع متفاوتي دارند. بعضي زبر و بعضي ديگر صاف هستند. بعضي درشت و برخي كوچك. بعضي از سنگ ها به علت استحكام فراوان، سال ها به شكل بناهاي تاريخي باقي مي مانند.
سنگ هاي رسوبي:
بعضي از سنگ ها بر اثر ته نشين شدن مواد داخل آب به وجود مي آيند. رودها مقدار زيادي مواد را با خود به درياها و درياچه ها مي برند. اين مواد به دليل سنگيني به ته دريا مي روند. روي هم قرار مي گيرند و پس از سفت شدن سنگ هايي را به وجود مي آورند كه به آنها سنگ هاي رسوبي گفته مي شود. سنگ هاي رسوبي لايه لايه اند كه رنگ يا جنس هر لايه با لايه ديگر متفاوت است. سنگ هاي رسوبي در كوه هاي البرز و زاگرس به فراواني يافت مي شوند. ريگ، شن و سنگ هاي آهكي نمونه هايي از سنگ هاي رسوبي هستند.
سنگ هاي آذرين:
گروه ديگري از سنگ ها بر اثر سرد شدن مواد بسيار داغ به وجود آمده اند كه قبلاً در زمين بوده اند. دماي اعماق زمين زياد است و بعضي سنگ ها را ذوب مي كند. اين سنگ ها در زير يا سطح زمين دوباره سرد مي شوند و سنگ هايي را به وجود مي آورند كه به آنها آذرين مي گويند.
سنگ هاي كوه هايي مانند دماوند و الوند از نوع آذرين است. سنگ هاي آذرين از بلورهاي ريز يا درشت تشكيل شده اند.
سنگ هاي دگرگون شده:
بعضي از سنگ هاي رسويي يا آذرين اگر مدت زيادي در اعماق زمين بمانند، بايد فشار و گرماي زيادي را تحمل كنند. اين سنگ ها مانند آجر پخته مي شوند و شكل قبلي خود را از دست مي دهند و به همين دليل به آنها سنگ هاي دگرگون شده مي گويند. (مانند سنگ مرمر)
سنگ ها از چه ساخته شده اند؟
همه سنگ ها از يك يا چند كاني به وجود آمده اند. كاني چيست؟ مغز مداد شما يك كاني است. گچي كه با آن مي نويسيد، پنجره هاي فلزي و حتي نمكي كه با غذا مي خوريد يك كاني است. بعضي كاني ها مانند نمك به همان شكل خود قابل استفاده اند. اما بعضي ديگر اين گونه نيستند بلكه سنگ معدن بعضي كاني ها مانند فلزات را براي به دست آوردن مواد مورد نياز كاملاً خرد و ذوب مي كنند.
فايده سنگ ها و كاني ها:
سنگ ها و كاني ها در امر ساختمان سازي، صنعت، پزشكي و غيره به كار مي روند. مصارف كاني ها بايد با دقت و صرفه جويي فراوان صورت گيرد.

پرسش هاي بخش 9